Uşşâkî’nin (XV. YY) Mi’râciyye'si

Hz. Muhammed’in hayatı veya hayatından bir bölüm hakkında bilgi veren dinî metinler hem keyfiyeti de sayıca çokluğu bakımından ona duyulan alakanın derecesinin ve devamlılığının göstergesidir. Bu metinlerin muhtevasını fiziksel ahlaki vasıflarından insanlarla münasebetlerine; gündelik davranışlarının teferruatına varıncaya kadar pek çok konu inşa etmektedir. İslâmî edebiyatlarda müstakil olsun yahut olmasın, hemen her metinde onun peygamberliğinin, peygamberlikle beraber yaşadıklarının aktardıklarının geniş yer tuttuğunu görmekteyiz. Türk edebiyatı özelinde ise ister sanatsal öğretici gayeyle yazılmış Muhammed siyer, mevlit, naat, kırk hadis, hilye, mucizat, gazavat-nâme vb. daha birçok tür sayesinde zengin literatür teşekkül etmiştir. miracı da vukua geldiği dönemden beri Müslümanların ilgisini en fazla cezbeden konular arasında olmuştur. Miraç hadisesi mahiyetinden neticelerine tüm detaylarıyla İslâm tarihinde incelenmiş tartışılmış meselelerdendir. Başta rüyet tekellüm olmak üzere göz açıp kapayacak kısa müddette Mescid-i Nebevi’den Aksâ’ya intikali, semanın katlarındaki yolculuğu, geçmiş nebilerle mükalemesi, sidre-i münteha, cennet cehennem tasvirleri miraç üzerine, mahiyeti tartışılan meseleler arasındadır. Şairler/müellifler miracın olağanüstülük barındıran bazı unsurlarını eserlerinde estetik malzeme olarak kullanmış hadiseyi tasvir eden mi‘râciyyeler/mi‘râc-nâmeler kaleme almışlardır. bazen biçimde alınmış hilye gibi başka türde eserin bölümü şeklinde yazılmıştır. Genellikle, olan bu ilk gruba “mi‘râc-nâme”, ikincisine “mi‘râciyye” ismi verilmektedir. Mi‘râciyyeler/mi‘râc-nâmeler, kaynağını Kur’an hadislerden alan meselenin çoğu zaman şiir formunda ifadesidir. Şiir düşüncenin taliminde olduğu vakıatın aktarımında tesirli sanat karşımıza çıkmaktadır. bağlamıyla çalışmada ilgili mi‘râciyye metinlerinden olan, Uşşâkî (XV. yy) isimli/mahlaslı zatın telif-tercümesi mahiyetindeki Yenbû‘-ı hikmet’te 132 beyitlik manzumesi incelenecektir. 855 (1451-1452) tarihli mi‘râciyyenin tahlil edildiği makalede öncelikle kısaca hadisesine edebî mi‘râciyyeye değinilmiş, ardından söz konusu metnin özellikleri ele alınmıştır. çerçevede, semavat, burak, refref, imamet, felekler nebiler, sidre, Cebrail’in sidreden ötesine geçemeyişi, Mikail, İsrafil, Muhammed’e süt şarap ikram edilmesi, Tuba ağacı, sidrenin kökünden çıkan ırmaklar, hicablar, arş, kâbe kavseyn makamı, tekellüm, namazın farz kılınması ümmetten güruhun bağışlanma müjdesi mefhumu motifi teferruatıyla tetkik edilmeye çalışılmıştır. Öte yandan mi‘râciyyelerin ana kaynakları ayet-i kerimeler hadis-i şeriflere göre hadisenin ne surette vuku bulduğu naslarda kadarıyla alındığı üzerinde mukayeseli şekilde durulmuştur. literatüründe türünün erken örnekleri gösterilebilecek manzume, özellikle felek unsurlarının beliğ işlenmesiyle bahse değerdir. Yedi felek, burçlar, arş kürsî gök cisimlerinin feleklerdeki ilerleyişi ile semavi yolculuğu kurulan irtibatlar Uşşâkî’nin, metne edebî-estetik hüviyet vermeye çalıştığı kısımlardır. Diğer metin tasavvufi dikkat çekmektedir. Zira tasavvufun bilhassa şairleri üzerindeki tesiri kaçınılmaz. tasavvuf ıstılahlarından tayy-i zamanı mekânı isrâ irtibatlı yorumlamıştır. Dolayısıyla hususiyetleriyle alınması, ait dönemin düşüncesini algısını öne çıkarmada geleneğindeki yerini tespitte aşama kabul edilebilir. çalışmayla birlikte Uşşâkî’nin miraca esnasında yaşananlara yüklediği anlama kendisinden evvelki metinleriyle gelişen tartışmalara dair tutumunu değerlendirmek mümkün olabilecektir.